"Nếu trước đây chúng ta hay thấy biểu ngữ 'mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1-2 con' thì giờ thông điệp chúng tôi muốn gửi tới là 'hãy sinh 2 con', 'sinh 2 con là tốt nhất', Tổng cục trưởng Tổng cục dân số Dương Quốc Trọng nói.

Năm 2013 dân số Việt Nam vượt mốc 90 triệu. Theo tiến sĩ Dương Quốc Trọng, con số này đánh dấu sự thành công của công tác dân số kế hoạch hóa gia đình. Năm 1989 sau tổng điều tra dân số lần 2, các nhà khoa học dự báo 2010 dân số khoảng 105 triệu, và như vậy lẽ ra mốc 90 triệu xuất hiện vào vào năm 2002 nhưng phải tới cuối năm nay mới có, như vậy đã chậm lại 11 năm so với dự báo.

Nếu theo dự báo trước đây, hiện nay Việt Nam có khoảng 111 triệu người, tức trong hơn 20 năm qua chúng ta tránh sinh được 21 triệu người. Đây là con số thực sự ấn tượng, giúp tăng bình quân GDP, xóa đói giảm nghèo, cải thiện giáo dục, y tế. "Một điều dễ thấy nhất là hiện nay ra đường tình trạng quá tải, tắc đường diễn ra triền miên, nếu đất nước có thêm 21 triệu người thì không thể hình dung mọi việc như thế nào trong hoàn cảnh hiện nay", ông Trọng nói.

Trước kia mỗi phụ nữ trung bình sinh 6,4 con, hiện nay con số này chỉ là 2. Đây là cuộc cách mạng trong sinh đẻ, từ việc sinh đẻ một cách bản năng, tự nhiên sang sinh có kế hoạch, từ sinh nhiều con sang sinh ít, từ chất lượng thấp lên chất lượng cao hơn. Nhưng theo ông Trọng, điều này cũng đẻ ra thách thức mới: Số lượng và tỷ lệ trẻ em giảm xuống rõ rệt. Trước đây, cứ 2 người dân có một trẻ em, sau này là 3 người, còn hiện nay hơn 4 người dân mới có 1 trẻ em.

Tại Trung Quốc, hiện người ta nhắc nhiều tới công thức 4-2-1: 4 ông bà nội ngoại, 2 bố mẹ chăm sóc một đứa trẻ. Đứa trẻ đó được đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu, nhưng thảm họa sẽ xảy ra sau vài chục năm nữa với công thức ngược lại 1-2-4, một đứa trẻ không biết làm gì sau vài chục năm có trách nhiệm phải "nuôi" 2 bố mẹ già và 4 ông bà nội ngoại.

Trung Quốc đã nhận ra vấn đề và phải thay đổi. Gần đây, đất nước với 1,35 tỷ dân này đã thực hiện chính sách nới lỏng từ sinh một con sang sinh một con rưỡi, và gần đây nhất đã đưa ra một số cải cách lớn. Chẳng hạn, trong mấy năm trước, nếu cả hai vợ chồng đều là con một thì được phép sinh con thứ 2, nhưng nay nếu một trong hai vợ chồng là con 1 thì được phép sinh con thứ 2.

Tình trạng Việt Nam hiện nay có nhiều nét tương đồng với Trung Quốc. Và theo ông Trọng, nếu chúng ta không thấy được trước bài học không thành công của họ để tránh thì sẽ để lại những hệ lụy nặng nề trong tương lai.

Kinh nghiệm của những nước thành công trong việc giảm sinh cho thấy, mức sinh quá thấp không thể nâng lên. Nhật Bản là ví dụ điển hình. Năm 2010 dân số Nhật là 127 triệu, dự kiến 2060 là trên 90 triệu và 2110 chỉ còn 42 triệu - bằng 1/3 so với 100 năm trước đó. Như vậy không tồn tại được nòi giống và không phát triển bền vững được. "Việc sinh đẻ là của cá nhân, gia đình nhưng liên quan đến vận mệnh của cả đất nước, dân tộc, đến sự phát triển của cả giống nòi", Tổng cục trưởng nói.

Cùng với tỷ lệ trẻ em ngày càng giảm thì tỷ lệ và số người già ở Việt Nam ngày càng tăng. Theo tiến sĩ Dương Quốc Trọng, tốc độ già hóa dân số của Việt Nam nhanh hàng đầu châu Á và cũng thuộc 1 trong 5 quốc gia nhanh nhất thế giới. Đất nước đã bước vào giai đoạn già hóa dân số, và giai đoạn này sẽ trải qua rất nhanh để tiến tới dân số già. Khi đó, Việt Nam sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn, đặc biệt về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.

"Bước sang năm 2013, chúng tôi thấy sự kiện già hóa dân số diễn ra nhanh quá. Nếu không có tiếng chuông cảnh báo với toàn xã hội, chúng ta sẽ lỡ nhịp, không thấy được tầm quan trọng của việc bước vào già hóa dân số đến sớm hơn dự báo", ông Trọng nói. Chính vì thế, ngành dân số muốn gửi tới các gia đình thông điệp "hãy sinh 2 con", "sinh 2 con là tốt nhất", thay vì "mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1-2 con" như trước đây.