Phần lớn chúng ta đều kỳ vọng vào điều tốt đẹp nhất mỗi buổi sáng - cảm giác khỏe khoắn và sẵn sàng cho một ngày mới. Song với nhiều người, buổi sáng mang đến sự khó chịu nhiều hơn hẳn so với buổi tối.

“Tránh ăn nhiều lúc tối muộn và ăn chiều nhẹ nhàng có thể giúp ích”, BS Louise Selby ở Surrey, Anh nói. Lý do là vì thức ăn trong dạ dày gây áp lực lên van cơ thắt ở đáy thực quản.

Nếu bạn bị ho vào buổi sáng kéo dài, hãy đi khám bác sĩ, vì trào ngược a xít trong thời gian dài là dấu hiệu cho thấy van hoạt động không đúng - về lâu dài có thể dẫn đến những thay đổi tiền ung thư ở tế bào niêm mạc thực quản.

Một số thuốc có thể gây ho lúc sáng sớm. Ví dụ, 1/5số người uống thuốc trị cao huyết áp thuộc nhóm các chất ức chế ACE, như Ramipril, bị ho khan.

Một giả thiết là thuốc ngăn chặn sự giáng hóa của protein bradykinin, khiến phản xạ ho nhạy hơn. Ho có thể diễn ra vài tháng sau khi bắt đầu dùng thuốc. Nếu ngưng thuốc, ho sẽ hết trong vòng 2 tháng, nhưng trước tiên cần hỏi ý kiến bác sĩ về thuốc thay thế.

Những người hút thuốc lá dễ bị ho vào buổi sáng, vì các nhung mao – cấu trúc giống sợi tóc mỏng manh ở đường hô hấp có vài trò đẩy chất nhờn và những tiểu phân có hại ra khỏi cơ thể - bị tổn thương, và trong khi ngủ những hạt tiểu phân này ứ đọng trong phổi, vì thế khi tỉnh dậy người hút thuốc lá lập tức có phản xạ ho.

Những nguyên nhân khác gây ho buổi sáng gồm chảy dịch hốc mũi sau, dịch tiết ứ lại ở họng do cảm lạnh, cúm, dị ứng hoặc thậm chí là mang thai.

Dị ứng với mạt bụi nhà - có trong đệm, ga trải giường và thảm - cũng gây ra những cơn ho buổi sáng, nguyên nhân là sự tích tụ dịch nhày trong đêm, đôi khi dẫn đến ho dữ dội khi thức dậy. Cố gắng giảm bụi trong nhà, thuốc xịt mũi như beconase, một steroid làm giảm viêm đường mũi, có thể giúp ích.

Bệnh hen gây ho dai dẳng buổi sáng, nhất là vào mùa đông, khi thay đổi về nhiệt độ và độ ẩm làm triệu chứng nặng thêm. “Điều trị thường xuyên bằng thuốc xịt dự phòng hen có thể kiểm soát được những triệu chứng này,” BS Selby nói.

Bệnh gút (gout)

Bệnh gút xảy ra khi a xít uric - hình thành do sự giáng hóa chất purin, có trong một số loại thức ăn và đồ uống - tạo thành những tinh thể hình kim ứ đọng trong khớp, dẫn đến đau và sưng khớp.

Các nghiên cứu cho thấy cơn gút cấp dễ xảy ra nhất vào lúc tối muộn hoặc sáng sớm.

Lượng cortisol, một hoóc-môn chống viêm tự nhiên, có xu hướng xuống thấp nhất ngay trước lúc bình minh, cũng là lý do khiến triệu chứng tăng nặng lúc sáng sớm.

Để phòng ngừa cơn gút buổi sáng, nên uống một cốc nước trước khi đi ngủ và để sẵn một cốc nước nữa cạnh giường. “Những người bị thiếu nước dễ bị gút,” BS Deighton giải thích.

Lý do là vì mất nước làm tăng nồng độ a xít uric trong máu, khiến nó dễ tạo thành tinh thể trong khớp. Các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) có thể làm giảm viêm và đau. Về lâu dài biện pháp điều trị chủ yếu là chế độ ăn ít purin và thuốc làm giảm a xít uric.

Hội chứng ruột kích thích (IBS)

1/3 dân số gặp phải rối loạn này ở một thời điểm nào đó trong đời, gây ra một loạt triệu chứng gồm đau bụng, đầy hơi, táo bón và tiêu chảy. “Tào Tháo rượt” hay tiêu chảy cấp, mỗi buổi sáng là triệu chứng hay gặp.

Những người bị IBS thường có nồng độ hoóc-môn cortisol trong máu vào buổi sáng cao hơn người khỏe mạnh, khiến triệu chứng nặng thêm..

Có thể giảm nhẹ tình trạng bị “Tào Tháo rượt” mỗi sáng bằng cách tránh rượu bia và nước uống có ga vào buổi tối. Chế độ ăn ít béo và giảm lượng caffein cũng giúp ích.

Một số người bị IBS thấy rằng các thức ăn nhiều dầu mỡ làm vấn đề thêm trầm trọng, trong khi caffein là chất kích thích gây co thắt dạ dày ruột.

Người bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính thường than phiền vì bị đau đầu.

Một nửa số cơn đau nửa đầu bắt đầu vào buổi sáng - còn các dạng đau đầu khác, bao gồm đau đầu do căng thẳng, thường khiến người bệnh phải thức dậy khi đang ngủ.

Nhiều yếu tố là nguyên nhân của tình trạng này. Một trong số đó là trong khoảng thời gian từ 4 - 8 giờ sáng, nồng độ các chất giảm đau tự nhiên trong cơ thể là endorphin và enkephalin giảm xuống mức thấp nhất.

Đồng thời, adrenaline, chất gây co mạch, được giải phóng với lượng lớn hơn và góp phần gây đau nửa đầu, tình trạng đã được thấy là có liên quan với co thắt mạch máu. Hơn nữa, sự tỉnh giấc chịu ảnh hưởng của một vùng não gọi là thân não, cũng tham gia khởi phát cơn đau nửa đầu.

Đau đầu khi ngủ - chỉ xảy ra vào ban đêm - sẽ khiến người bệnh thức giấc vào một giờ nhất định, thường là từ 1-3 giờ sáng. “Có thể giảm nhẹ chứng bệnh này bằng cách uống caffein trước khi lên giường,” BS Andy Dowson, Bệnh viện King”s College Hospital, London, cho biết.

Người bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (một tập hợp các bệnh ở phổi bao gồm viêm phế quản mạn, khí phế thũng và bệnh đường hô hấp tắc nghẽn mạn tính) thường than phiền về những cơn đau đầu “tồi tệ nhất” trong buổi sáng.

“Đó là vì họ không thở sâu đủ trong đêm, khiến các bon dioxid tích tụ và lượng ô xi xuống thấp,” BS Dowson giải thích.

Biện pháp là đặt một cái gối để tựa lưng, hoặc kê cao một đầu giường để giảm bớt sức ép ở ngực và giúp thở dễ hơn.

Trầm cảm

Người bị trầm cảm thường thức giấc với cảm giác chán nản và lo âu nhiều nhất vào buổi sáng, cảm giác này sẽ được cải thiện dần trong ngày.

“Người ta thừa nhận rằng có sự thay đổi rõ rệt về tâm trạng phụ thuộc vào thời gian trong ngày”, Jim Bolton, bác sĩ tâm lý tại Hội bác sĩ tâm lý Hoàng gia, Anh cho biết.

Một giả thiết là tình trạng này có liên quan với nồng độ cortisol, thường bắt đầu tăng vào buổi sáng và cho chúng ta cảm giác “sẵn sàng”. Ở những người bị trầm cảm, nồng độ hoóc-môn này không tăng mà vẫn giữ nguyên.

“Việc tuân theo một nếp sinh hoạt giúp cơ thể tìm lại nhịp điệu sinh học tự nhiên của mình sẽ có ích cho những người bị trầm cảm,” BS Bolton nói. “Cố thủ trên giường có lẽ không phải là ý hay vì nó chỉ khiến chu trình sinh học tự nhiên của cơ thể thêm rối loạn”.

Đau họng

Tất cả các dạng đau họng, dù do vi khuẩn hay vi rút gây ra, đều có xu hướng nặng nhất vào buổi sáng.

“Phần lớn các trường hợp nguyên nhân là vì họng bị quá khô qua suốt một đêm, khiến lớp niêm mạc mỏng manh ở miệng và đường hô hấp bị khô,” BS Selby giải thích. Tình trạng này có thể xảy ra ngay cả ở người khỏe mạnh.

“Đau họng có thể do không khí khô, nóng trong phòng ngủ. Một nguyên nhân khác là mũi bị tắc và phải thở bằng miệng, khiến họng càng khô thêm.

“Giảm nhiệt độ sưởi ban đếm có thể giúp ích, cũng như đặt máy tạo ẩm trong phòng ngủ. Bổ sung thêm hơi ẩm cho không khí là một trong những cách tốt nhất để chống lại những vấn đề về mũi họng buổi sáng”.

Một cách khác là dùng các thuốc làm giảm ngạt mũi, bao gồm cao dán menthol trên ngực. Hít hơi nước từ một bát đựng nước muối ấm cũng giúp làm sạch dịch nhầy.

Hút thuốc lá, và một số bệnh như chứng ngừng thở khi ngủ (tình trạng ngủ ngáy mạn tính xảy ra khi các mô ở đường hô hấp bị sụp xuống trong khi ngủ), cũng làm họng bị đau khi thức dậy do bị khô.

Đôi khi chỉ cần nhấp một cốc nước hoặc nước quả đủ giúp bôi trơn họng. Bệnh viện Mayo Clinic, Mỹ khuyên nên pha vài giọt mật ong vào nước ấm để làm dịu họng mỗi buổi sáng.

Mật ong có tác dụng giảm sung huyết nhẹ và loại bỏ chất nhày. Trào ngược a xít cũng có thể gây đau họng buổi sáng.

Ù tai

Nhiều người than phiền rằng tiếng ù trong tai là thứ khó chịu nhất mỗi sáng. Nghiên cứu của Trường Đại học Leicester cho thấy hoạt động không kiểm soát được ở các tế bào thần kinh của não là một trong những nguyên nhân gây ù tai.

“Buổi sáng khi chúng ta thức dậy hoạt động não khá cao. Còn khi ta bắt đầu cử động và tỉnh táo hơn thì hoạt động này giảm đi. Do ù tai có liên quan với hoạt động não, nên hoạt động não mạnh khi vừa tỉnh giấc khiến tiếng ù trong tai lớn hơn”.

Một lý do nữa là nằm trong phòng yên tĩnh không có gì gây xao lãng khiến cho tiếng ù trong tai có vẻ rõ hơn.

Có thể xử lý tình trạng này bằng những kỹ thuật gây xao lãng - ví dụ sử dụng các sản phẩm để át tiếng ồn. Bệnh nhân cũng có thể được nhận liệu pháp “đào tạo lại”, dựa trên ý tưởng có thể “dạy” cho hệ thần kinh cách “phớt lờ” tiếng ồn.

Đau lưng

“Việc đầu tư cho chiếc đệm nâng đỡ tốt hơn có thể mang lại sự khác biệt lớn”, BS Christine Haseler cho biết.

“Nệm quá mềm khiến xương sống bị lún và không được nâng đỡ đúng tư thế giải phẫu bình thường”.

Có một số bệnh lý đặc biệt gây đau lưng vào buổi sáng.

Người bị thoái hóa cột sống thường gặp tình trạng không thể cử động được lưng vào mỗi buổi sáng và có thể phải mất hàng giờ để vận động được bình thường và không đau.

Nguyên nhân là do sự tích tụ các chất gây viêm ở khớp khi nằm lâu ban đêm, trong khi việc vận động vào ban ngày khiến máu và dịch trong cơ thể tuần hoàn, vì thế các tác nhân gây viêm được “rửa trôi”.

Cử động khớp bị bệnh nhiều lần khi thức dậy sẽ giúp làm giảm cứng khớp.

Nghén

Tình trạng buồn nôn khi mang thai có nguyên nhân là sự tăng vọt hoóc môn HCG, được tạo ra từ các tế bào hình thành bánh rau.

Bình thường HCG được bài xuất ra nước tiểu; trong khi ngủ, nó tích lũy lại và đạt đỉnh điểm vào buổi sáng.

Để tránh tình trạng này, nên dậy từ từ và tránh uống bất kỳ thứ gì khi dạ dày đang đói vì sẽ làm bạn dễ bị nôn.

Mike Bowen, một bác sĩ sản phụ khoa ở London, cho biết có một số thuốc có thể dùng an toàn để làm giảm tình trạng nghén nặng: “Một số thuốc chống nôn khá hiệu quả và an toàn khi mang thai.

“Một số thuốc chỉ được dùng khi có đơn bác sĩ, nhưng nhiều thuốc có thể mua không cần đơn, như Pepto-Bismol. Thêm nữa, gừng tươi uống cùng nước trà, viên nang gừng hoặc thậm chí bánh quy gừng chất lượng tốt với lượng vừa phải cũng làm giảm buồn nôn.”

Thiếu vitamin B6 trong chế độ ăn cũng khiến tình trạng nghén nặng thêm - một giả thuyết là vitamin này giúp cơ thể chuyển hóa một số a xít amin. Thiếu vitamin khiến các a xít amin không được giáng hóa hiệu quả, dẫn đến nghén nhiều hơn.

Đột quỵ

Các nghiên cứu cho thấy người ta dễ bị đột quỵ do tắc mạch - dạng đột quị phổ biến nhất, xảy ra khi cục máu đông bít tắc mạch máu trong não – trong khoảng từ 6 giờ sáng đến giữa trưa.

Nguyên nhân có thể là do tiểu cầu – những tế bào giúp đông máu – bị dính hơn vào thời gian này, vì thế chúng dễ tạo thành huyết khối bên trong mạch máu.

“Dao động huyết áp cũng là một yếu tố nguy cơ khác,” Joe Kornerhe, Hội Đột quị Anh nói. “Khi thức dậy, huyết áp thường tăng vọt từ mức thấp lên mức khá cao và mức tăng quá nhanh này là một thủ phạm”.

Vì huyết áp cao vẫn là yếu tố nguy cơ đơn thuần lớn nhất đối với đột quỵ, nên mọi người cần kiểm tra huyết áp ít nhất một lần mỗi năm. Cũng có thể giảm nguy cơ đột quị bằng cách không hút thuốc lá và giữ cân nặng bình thường.

Đau xơ cơ

Đây là chứng bệnh còn chưa rõ nguyên nhân, gây đau và sưng nề khắp cơ thể. Bệnh được cho là có liên quan với những thay đổi về chất dẫn truyền thần kinh và sự nhạy cảm quá mức ở các dây thần kinh.

Bệnh nhân thường nhận thấy tình trạng đau và cứng cơ rõ  nhất vào buổi sáng, có thể kéo dài hàng giờ. Nguyên nhân là nhiều yếu tốt khác nhau như cứng cơ trong khi ngủ và lượng cortisol, hoóc môn giúp giảm viêm, tụt thấp trong đêm.

“Có thể cần cortisol để cơ không bị đau,” BS Austin Leach, Bệnh viện Royal Liverpool Trust cho biết. Nhưng không nên “nằm bẹp” trên giường. Hãy dậy và vận động - cho dù có bị đau.